NAKAPANGINGILABOT ang karahasang nangyayari sa bansang Israel. Sa lawak at tindi ng pinsala, nadamay at nasawi pa ang ilang mga Pilipino na naninirahan doon, maging ang iba pang mga dayuhan. Bakit nga ba may giyera sa Israel? Paano ito sumiklab? Narito ang komprehensibong ulat ng NET25 News:

Mula noong ika-16 siglo hanggang sa pagtatapos ng World War I, ang Ottoman Empire ang may kontrol sa pinagtatalunang teritoryo sa Middle East. Pagkatapos ng digmaang pandaigdig, nakamit ng mga British ang kontrol dito.

Ginagamit naman na reperensya ng Palestinians ang mga sulat sa pagitan ng emir ng Mecca at British high commissioner sa Egypt noong 1915 hanggang 1916 sa kanilang panghahawak na pinangakuan sila na itatatag ang isang nagsasariling Arab state.

Noong 1917, sinuportahan ng British Government ang pagtatatag ng 'national home for Jewish people.' Nangamba ang Palestinians. Sinundan ito ng malawakang pagdating ng mga Jews.

Pagkatapos ng ikalawang digmaang pandaigdig, pinagtibay ng UN General Assembly noong 1947 ang Resolution 181 na humahati sa partisyon ng lupa sa dalawang nagsasariling estado: isang sa Arab at isa sa Jewish. Ang Jerusalem ay itinakdang isailalim sa international administration.

Tinutulan ito ng panig ng Arab dahil hindi raw ito pabor sa kanila na mayorya. Dahil dito'y umusbong ang karahasan.

Noong Mayo 14, 1948, ipinroklama ang Israel bilang isang estado. Subalit kinilala ng Palestinians ang proklamasyong ito bilang 'Nakba' o 'catastrophe,' na nagresulta sa tinatawag na 'dispossession' at pagkakaantala ng kanilang pangarap na maging isang estado.

Kinabukasan, isang digmaan ang sumiklab. Nasa 700,000 Palestinians ang kinailangang lumikas at magsipangalat sa mga bansang Jordan, Lebanon, Syria, maging sa Gaza, West Bank at East Jerusalem.

Giit ng Israel, hindi sila ang nagpaalis sa mga Palestinians kundi inatake umano ng limang Arab states ang mga ito, isang araw pagkatapos itatag bilang estado ang Israel.

Taong 1949, nahinto ang giyera dahil sa armistice pact subalit hindi nagkaroon ng pormal na kapayapaan.

Noong 1967, inatake ng Israel ang Egypt at Syria na nagbunsod sa Six-Day War. Inokupa ng Israel ang West Bank, Arab East Jerusalem mula Jordan at Golan Heights ng Syria. Nasakop rin ng Israel ang Gaza mula sa Egypt.

Taong 1973 nang atakihin ng Egypt at Syria ang Israeli positions sa Suez Canal at Golan Heights na nag-umpisa ng Yom Kippur War. Subalit pagkatapos ng tatlong linggo, napaatras ng Israel ang dalawang pwersa. Lumagda ng kasunduang pangkapayapaan ang Egypt at Israel noong 1979.

Samantala, nilusob naman ng Israel ang Lebanon noong 1982. Libu-libong mandirigmang Palestinian sa ilalim ni Yasser Arafat ang kinailangang lumikas.

ANG HAMAS

Ang Hamas ay isang Islamist organization na may military wing na nabuo noong 1987. Hindi kinikilala ng Hamas ang pagiging estado ng Israel at matagal nang nananawagan na pabagsakin ito. Idineklara naman ng Estados Unidos, European Union, at Israel na mga terorista ang Hamas.

Taliwas sa ibang grupo ng Palestinians, ayaw makipagkasundo ng Hamas maging sa diplomatikong pamamaraan. Sinalungat nito ang Oslo Accords noong 1993 na isang kasunduang pangkapayapaan sa pagitan ng Israel at Palestine Liberation Organization.

Sa pamamagitan ng Oslo Accords, itinatag ang Palestinian Authority (PA) sa West Bank subalit nagresulta lamang ito sa pagpapakilala ng Hamas bilang alternatibo sa PA.

Noong Nobyembre 4, 1995, pinaslang ang panglimang Prime Minister ng Israel na si Yitzhak Rabin. Binaril siya sa likod ng Jewish right-wing extremist na nagtangkang pigilan ang peace process sa mga Palestinians. Tinutulan ng suspek ang Oslo Accords at iginiit na hindi raw dapat mapasakamay ng Palestinians ang 'holy land.' Bagaman habangbuhay na itong nakabilanggo, hindi raw siya nagsisisi sa kaniyang ginawa.

Pagsapit ng 2005, isinuko ng Israel ang Gaza at binawi ang mga sundalong idinestino roon. Nanalo sa legislative election ang Hamas noong 2006. Pagdating ng 2007, nasakop na ng Hamas ang Gaza Strip. Naging tahanan ng may 2 milyong Palestinians ang Gaza matapos talunin ng Hamas ang karibal na Palestinian group na Fatah. Subalit naganap ang ilang marahas na palitan ng air raids at rocket fire sa mga taong 2008, 2012, 2014 at 2021.

Naitala rin ang pag-aalsa ng Palestinians sa mga panahong 1987-1993 at 2000-2005. Sa pangalawa ay nasaksihan ang suicide bombings ng Hamas laban sa mga Israeli.

Hindi naging matagumpay ang mga pagtatangkang magtaguyod ng kapayapaan sa mga taong 2000 at 2014.

Taong 2022, tinawag ng Amnesty International na 'apartheid' ang ginagawa ng Israel na paglikha at pagpapanatili ng sistema ng opresyon laban sa Palestinians. Sinita ng organisasyon ang 'territorial fragmentation, segregation and control, dispossession of land and property at denial ng economic at social rights.'

ANO ANG IPINAGNGINGITNGIT NG PALESTINIANS?

1. Tinututulan ng Palestinians ang two-state solution na lilikha sana ng bukod na estado para sa kanila sa West Bank at Gaza Strip. Giit ng Israel, dapat na i-demilitarize ang Palestinian state para hindi maging banta sa kanila.

2. Gusto ng Palestinians na maging kabisera ng kanilang estado ang East Jerusalem na kinabibilangan ng sagradong mga lugar para sa mga Muslim, Jews at mga Kristiyano. Giit ng Israel, dapat manatiling 'indivisible at eternal' capital ang Jerusalem. Subalit hindi kinikilala ng international community ang pagsakop ng Israel sa East Jerusalem.

May mga usapin rin na gustong isulong ang Palestinians tungkol sa mga refugee na ang marami ay kasama sa angkan ng mga nagsialis noong 1948, at sa paninirahan ng Jews sa lupang sinakop ng Israel noong 1967.

'AL-AQSA STORM' (2023)

Sa unang pagkakataon mula nang sumiklab ang Arab-Israeli war noong 1948, nakipagbakbakan ang Israel sa mga kalaban nito sa mismong teritoryo ng bansa. Sa mga lumipas na dekada ay marami ang nasawi dahil sa sigalot subalit pinakamarami ngayong taon, nang sakupin ng Israeli forces ang West Bank.

Madaling-araw ng Sabado, Oktubre 7, binulabog ng militanteng grupong Hamas ang Israel sa pamamagitan ng pag-atake sa himpapawid, karagatan at kalupaan. Libu-libong rockets ang pinakawalan ng Hamas na sinundan ng paglusot nila sa border fence at pagpasok sa ilan pang mga teritoryo sa Israel. Sa isang iglap, 1,200 ang namatay. Tinawag nila ang military operation na 'Al-Aqsa Storm.'

Kaagad na nagdeklara si Israeli Prime Minister Benjamin Netanyahu ng giyera na sinundan ng airstirkes sa Gaza na kumitil ng 900 katao.

Sa papaano'y tumalab ang resbak ng Israel subalit nasa 100 katao ang dinukot ng Hamas kasabay ng pagbabantang papatayin nila ang mga ito kung patuloy na aatakihin ang Gaza nang walang warning.

Bagaman sinisikap ng Israel na kontrolin ang sitwasyon, pinangangambahan ng international community ang posibilidad na lumawak ito sa pagsali ng mga bansang nakikialam sa sigalot.